सोमनाथ भाग ३

५. या महमुदाच्या स्वारीसंदर्भात एक वेगळीच कथा लेखिकेने सांगितली आहे. या भागात मुस्लिम वस्ती पुष्कळ होती. मात्र ते बहुतेक शिया, अहमदिया, सूफी असे होते. सुन्नी फरसे नव्हते. अरबस्तानामध्ये महंमदाच्या काळाच्या आधीपासून काबा व इतरही तीन देवतांची उपासना होत असे. काबाचा प्रभाव फारच असल्यामुळे महंमदालाही काबाचा स्वीकार करण्यावाचून पर्याय नव्हता. अजूनही काबाची उपासना होतेच. इतर तीन देवतानाही महंमदाने सुरवातीला काही काळ स्वीकारले होते. मात्र नंतर त्याने ती मान्यता सैतानाच्या प्रभावाखाली दिली होती असे म्हटले व त्यांना धिक्कारले! त्या देवतांची देवळे नष्ट होऊ लागली. त्यातील एका देवतेचे नाव मनात असे होते. असे म्हटले जाई कीं मनातची मूर्ति वाचवण्यासाठी भारतात आणली गेली तोच सोमनात वा सोमनाथ! हे अर्थातच खरे नाही पण मुस्लिम ग्रंथातून असे उल्लेख वारंवार सापडतात असे लेखिका म्हणते!
६. देउळ परिसराच्या उत्खननातून असे दिसून येते - लेखिका म्हणते - की महमुदाच्या स्वारीनंतर चालुक्य राजा भीमदेव पहिला याने जे मंदिर दुरुस्तीचे काम केले त्यायोगे मंदिराचा विस्तार झाला नाही. डागडुजी झाली. त्यामुळे मंदिर कालांतराने खराब होत गेले. मात्र त्याच्यावर पुन्हा हल्ला झाला नाही. आणखी एक चालुक्य राजा कुमारपाल याने हे मंदिर पुन्हा नव्याने बांधले व ते मूळच्या मंदिरापेक्षा मोठे झाले. १३व्या शतकात अल्लाउद्दिन खिलजीच्या स्वारीपर्यंत हे मदिर वापरात होते.
७. सौराष्ट्रातील हिंदु व मुस्लिम समाजामध्ये वैरभावना नव्हती व दोन्ही समाजांमध्ये सलोखा व व्यापार-व्यवहार चालू होते असे लेखिकेचे प्रतिपादन आहे. याचे एक स्पष्ट व ठळक उदाहरण लेखिकेने दिले आहे. एका श्रीमंत अरब व्यापारी व्यक्तीला सोमनाथमध्ये एक मशीद बांधावयाची होती. त्यासाठी सोमनाथ मंदिराच्या मालकीच्या जमिनींतून एक तुकडा सोमनाथाचा व्यवहार पाहणाऱ्या पंच मंडळीनी त्या व्यापाऱ्याला विकत दिला. त्याशिवाय आणखीहि जमीन त्याला विकत दिली जिच्या उत्पन्नातून त्या मशिदीची देखभाल व्हावयाची होती. हा व्यवहार वर्णन करणारा संस्कृत व अरबी भाषांतील शिलालेख सोमनाथ परिसरांत मिळालेला आहे.