सोमनाथ - भाग १

श्रीमती रोमिला थापर यांचे सोमनाथ या नावाचे इंग्रजी पुस्तक हल्लीच माझ्या वाचनात आले. लेखिका इतिहासतद्न्य म्हणून प्रख्यात आहे. पुस्तक खूप विस्तृत आहे व सोमनाथाच्या इतिहासाचे निरनिराळ्या दृष्टिकोनांतून विवेचन केले आहे. सोमनाथमंदिराच्या इतिहासाबद्दल कितीतरी नवीन माहिती वाचावयास मिळाली. सोमनाथ मंदिरावरील महंमद गझनीच्या स्वारीपासून ते स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर मंदिर पुन्हा बांधले गेले या घटनेपर्यंत अनेक घटनांचा मागोवा पुस्तकांत घेतलेला आहे.
१. सोमनाथ हे मुळात तीर्थक्षेत्र म्हणून प्राचीन काळापासून मानले गेलेले होते. मात्र प्राचीन काळापासून येथे मोठे मंदिर होते व ते विख्यात होते असे नव्हे. मूळचे मंदिर लहानसे स्थानिक देऊळ असावे.
२. स्वातंत्र्य मिळाल्यावर जेव्हा येथे नवे मंदिर बांधावयाचे ठरले तेव्हा पुरातत्व खात्यातर्फे येथे उत्खनन केले गेले. त्यावेळी मिळालेल्या पुराव्यांवरून येथील पहिले देऊळ ९व्या वा १०व्या शतकातील होते. ते बहूधा मूळराजा या चालुक्य राजाने मूळच्या लहानशा स्थानिक देवळाचे जागी बांधले होते.
३.१०२६ साली गझनीच्या स्वारीच्या वेळी या मंदिराचा पूर्ण विध्वंस झाला अशी आपली समजूत असते ते खरे नाही. मंदिराला काही प्रमाणात हानि पोचली व लुटालूट झाली. मंदिराची मशीद बनली नाही. या स्वारीची वर्णने बहुतेक सर्व अरबी, इराणी, व तुर्की लेखकांची आहेत व तीं अतिशयोक्त आहेत.
यापुढील हकीगत पुढील भागांत. ....